Obecny kościół parafialny p.w. św. Wojciecha w Gawłuszowicach jest najpiękniejszą i najokazalszą drewnianą świątynią w regionie.

Pierwszy kościół parafialny w Gawłuszowicach został ufundowany w 1215 r. przez Krystyna z Obichowa i według źródeł położony był przy ujściu  rzeki Wisłoki do Wisły. O drugim z kolei gawłuszowickim kościele mówi się jako „kościółku”, który stał nad Wisłoką. Ufundowany był on przez braci Maksymiliana Hieronima i Michała Sieciecha Ossolińskich, a konsekrowany w 1534 r. lub w 1537 r. przez bp Dominika Małachowskiego, sufragana krakowskiego. Jednak ten kościół, prawdopodobnie tak jak i poprzedni, często zalewany był przez wylewy Wisłoki, a w 1685 r. ostatecznie zabrany przez wody Wisłoki. Warto nadmienić, że już wtedy wybudowany był nowy, obecny kościół w związku z czym w Gawłuszowicach powstał trzeci w historii parafii budynek sakralny. Położony był on z dala od rzek. Tenże kościół wybudowano w 1667 r. po „zatopieniu” poprzedniego przez fale Wisłoki. Data budowy kościoła została uwidoczniona na belce tęczowej od strony prezbiterium. Według opinii architektów, kościół posiada cechy typowe dla drewnianej architektury gotyckiej. Opowiadają się oni za przesunięciem daty budowy kościoła na początek XVI w. Hipote­zę tę zdają się potwierdzać zapisy archiwalne. W protokole wizytacji parafii, dokonanej przez bpa Andrzeja Załuskiego w 1748 r. zanotowano, że nowy kościół został „przeniesiony” w 1677 r. po zatopieniu starego. Można się więc domyślać, że zestawiono go na no­wym miejscu według dawnych planów z wykorzystaniem ocalonego materiału.

Prace ciesielskie przy tej świątyni wykonali Stanisław Karkutowicz z Cichej i Stanisław Proskowic, zaś snycerskie Wojciech Maykowski. Mimo wprowadzonych zmian w późniejszych wiekach kościół ocalił wspaniałą sylwetkę i piękno barokowo – rokokowego stylu, a świadczy o tym urządzenie wnętrza kościelnego, w którym dominują właśnie te style. Ołtarze oraz sprzęt kościelny, a także rzeźby, feretrony i obrazy zachowane w Gawłuszowicach noszą charakterystyczne piętno tego stylu. Kościół był remontowany w 1856 r. kiedy to przebudowano soboty wokół kościoła, a następnie w 1871 r. kiedy to rozebrano wieżę i przebudowano na kruchtę zachodnią oraz powiększono okna. Ostatni gruntowny remont świątyni został przeprowadzony w latach1967-1970.

Warto podkreślić, że kościół gawłuszowicki jest drugim co do wielkości, drewnianym obiektem kultu religijnego w Polsce. Jedynie synagoga w Białymstoku jest od niego większa. Należy on do licznych budowli na Szlaku Architektury Drewnianej województwa podkarpackiego. Posiada on powierzchnię – 330 m², i największą kubaturę 4033 m. Dla porównania uważany wcześniej za największą gotycką świątynię – kościół  w Haczowie, ma powierzchnię 268 m² i kubaturę 2652 m.

Kościół położony jest w bliskim otoczeniu starych drzew i pierwotnie nad stawem. Staw został wykopany przez proboszcza Szklarskiego. Był on ważny ze względów strategicznych, gdyż w Gawłuszowicach nie było Straży Pożarnej i jeśli by wybuchł pożar to nie było by skąd wziąć w szybkim czasie wody do gaszenia.

Akta wizytacyjne z 1748 r. mówią o gawłuszowickiej świątyni w ten sposób: „kościół drewniany jest budowlą dużej i wspaniałej struktury. Jest on wsparty częściowo na fundamentach drewnianych, częściowo zaś kamiennych, pod prezbiterium zaś na wbitych palach dębowych”. Świątynia zbudowana została głównie z drewna modrzewiowego w konstrukcji zrębowej, o ścianach wzmocnionych lisicami i pobitych gontem. Więźba dachowa natomiast została wykonana z drewna jodłowego. Ściany kościoła konstrukcji wieńcowej spoczywają na podwójnych dębowych podwalinach. Grubość belek ściennych wynosi ok. 20 cm, podwalin zaś średnio ok. 30 cm. Prezbiterium jest krótkie i zamknięte trójbocznie. Do południowej ściany prezbiterium przylega nakryty siodłowym daszkiem przedsionek, a od północy do prezbiterium zakrystia. Ściany zewnętrzne kościoła przesłonięte są deskami na nakładkę pol­ską. Całość jest opasana wieńcem sobót za wyjątkiem przedsionków. Szerokość sobót wokół nawy głównej wynosi około 3m, a 2,20 m wokół prezbiterium i zakrystii.  Szerokie soboty wsparte na prostych słupach wykonanych z drzewa dębowego, pomiędzy którymi umieszczono ozdobne wisiory umocowane do poprzecznych belek konstrukcji. Jest to typowy element dla drewnianych kościołów nowożytnych. Dawały one schronienie wiernym przybywającym z odległych wiosek w przeddzień porannych nabożeństw. Ponad wysokim dwuspadowym dachem pokrytym również gontem góruje ażurowa wieżyczka barokowej sygnaturki pokryta blachą.

Całość architektury kościoła można przedstawić w następujący sposób, składa się ona z dwóch przedsionków o rzutach prostokątnych: głównego usytuowanego na osi podłużnej kościoła, przy frontowych drzwiach wejściowych prowadzących do nawy głównej w miejscu rozebranej wieży. Główne wejście usytuowane jest od strony zachodniej i zamykają je dwuskrzydłowe drzwi z czterema żelaznymi przepaskami, a nad nimi znajduje się rozeta z wiązanym monogramem Chrystusa. Przedsionek od nawy głównej został oddzielony przez metalowe kraty w drzwiach głównych, które tam zamontowano w 1934 r., aby kościół mógł być otwarty w dzień dla wiernych, którzy przychodzili się modlić do kruchty świątyni.

Przedsionek boczny – mniejszy usytuowany jest przed wejściem przy południowej ścianie nawy głównej.  Nawa główna jest usytuowana na rzucie prostokątnym o wymiarach 13,35 m x 15 m. Mimo, że patrząc z zewnątrz kościół wydaje się mieć charakter kościoła piętnastowiecznego, to właśnie jednak obszerny korpus nawowy posiada wydłużony rzut, a w jego wnętrzu nie ma charakterystycznych dla kościołów gotyckich zaskrzynień.

W nawie i prezbiterium jest dziewięć okien. Osiem posiada kształt prostokąta, a jedno mniejsze, które znajduje się w ścianie południowej świątyni kształt kwadratu. Były to okna czyste i dopiero 7 V 1974 r. Komitet Parafialny uchwalił wprawienie 6 witraży, których koszt był pokryty przez: rodzinę Winiarz, rodzinę Kozioł, ojców i matki z parafii, młodzież z parafii i księży pochodzących z parafii. Projekt szczęściu nowych witraży do kościoła w Gawłuszowicach został wykonany przez mgr Z. Kulikowskiego z Torunia, który został przedłożony do Kurii Diecezjalnej w Tarnowie 19 III 1974 r. i został  zatwierdzony ostatecznie
4 V 1974 r., ale z drobnymi uwagami do projektu.

Prezbiterium gawłuszowickiego kościoła jest usytuowane także na rzucie prostokątnym i zakończone jest trzema ścianami ośmioboku foremnego o wymiarach 9,80 m x 11,25 m x 14 m. Podłoga w nawie i prezbiterium pierwotnie wykonana była z desek, następnie prezbiterium wyłożono drewnianym parkietem. Obecnie w całości nawy jest posadzka – lastriko, która została wykonana w latach 1968-70.

Następnie warto zwrócić uwagę na zakrystię połączoną z prezbiterium drzwiami. Została ona przybudowana do strony północnej kościoła. Posiada ona wymiary 4,40 m x 7 m.  Odrzwia wycięte są w kształt oślego grzbietu i zwieńczone rozetą oraz literami SFPH – inicjałami nieznanego proboszcza gawłuszowickiego. W ścianie zakrystii od strony wschodniej znajduje się zakratowane okno oraz drzwi wejściowe z zamkiem z 1871 r. Drzwi do prezbiterium zabezpieczone są żelaznym ryglem i łańcuchem.Choć obecnie są one już nie używane, to jednak zostały pozostawione, aby pokazać i zachować pierwotny wygląd kościoła. Nowe drzwi wahadłowe łączące zakrystię z prezbiterium zostały wprawione dopiero 24 X 1971 r. Zewnętrzne boczne ściany zakrystii osłonięte są u góry daszkiem okapowym i pobite gontem. Na ścianie wschodniej prezbiterium pod sobotami jest umieszczony krucyfiks z XVIII w.

Wewnątrz świątyni występują stropy płaskie, w nawie zaś strop jest ze wzdłużnym, ozdobnie profilowanym podciągiem z zaokrągleniami na narożach i co ciekawe wsparty jest na sześciu kwadratowych słupach. Ściany prezbiterium i nawy są podzielone kanelowanymi pilastrami o rzeźbionych, kompozytowych kapitelach. Nawę od prezbiterium oddziela tęcza o wykroju prostokątnym z belką tęczową, na której umieszczony jest krucyfiks oraz napis z datą budowy i oraz imionami i nazwiskami cieśli i snycerzy kościoła. Tęcza o wykroju prostokątnym ujęta jest kanelowanymi pilastrami ze wspornikami w miejsce kapiteli, o kształcie zbliżonym do głów smoczych. Belka tęczowa wsparta jest na takich właśnie wspornikach. Zacheuszki są drewniane, rzeźbione, klasycystyczne i pochodzą z pierwszej połowy XIX w. Późnobarokowy osiemnastowieczny chór muzyczny wsparty jest na sześciu słupkach, z których dwa posiadają rzeźbione kapitele. Parapet chóru jest profilowany, w części środkowej wygięty półkoliście z płycinami. Używane 6-głosowe organy do Gawłuszowic sprowadził proboszcz A. Kopyciński w 1897 r., po ich kapitalnym remoncie w latach 90 XX w. służą one do dziś. Prospekt organowy pochodzi z XIX w.

Polichromia ornamentalna z 1924 r. jest dziełem Vlastimila Hoffmana lub jego uczniów i pokrywa cały strop kościoła oraz jego ściany. Została ona odnowiona w latach 1975—76 przez artystę konserwatora Marię Cichorzewską-Drabik. Kompozycja polichromii jest ciągła, bez wyodrębnienia części oł­tarzowej i nawowej. Jej środkowy pas tworzy 12 prostokątnych pól (po 6 od strony północnej i południowej), obwiedzionych bordiurami złożonymi z przekształconego ornamentu astragalowego. Pola te zdobione są różnymi symbolami, umieszczonymi na tle ciemnych medalionów (w kształcie zaokrąglonego na bokach), obwiedzionych dookoła koronkowymi obłokami oraz wychodzącymi z tych obłoków promieniami. Symbole w centrum pól to (patrząc od prezbiterium w kierunku nawy): strona północna – litery: alfa, AMR, przedstawienie Gołębicy Ducha Św., korona, 3 kłosy zboża, kotwica, a od strony południowej litery: omega, IHS, kielich między słońcem a księżycem, skrzyżowane klucze, dłoń w geście błogosławieństwa, róża z napisem CARITAS. Narożniki pól zdobią styli­zowane kwiaty i liście akantu. Polichromia ścian nawy koncentruje się w polach między pilastrami. Są one zarysowane w kształcie ostrołukowej arkady, ściętej na szczycie, stanowiącej rodzaj obramienia dla umieszczonego pośrodku okna.
W górnej części, nadokiennej, każda „arkada” dekorowana jest niewielką gwiazdą, po bokach zaś (wzdłuż okna) wicią roślinną przypominającą bluszcz. Dekoracja prezbiterium ujęta została w podobne jak w nawie ramy kompozycyjne, wypełnione w tym przypadku medalionami z symbolami ewangelistów (od północy – anioł i byk, od południa – lew i orzeł). Na ścianie północnej prezbiterium znajduje się ponadto przedstawienie Chrystusa z rozłożonymi prosto ramionami, w koronie cierniowej na głowie i perizonium na biodrach. Stoi on w kamiennej, czworobocznej studni wypełnionej krwią. Ze studni wychodzą 3 kanaliki, z których wypływa woda. Dookoła postaci Chrystusa biegną pnącza winnego grona. W polu powyżej tego przedstawienia widnieje napis:

Dla ciebie człowiecze dał Bóg przekłuć sobie ręce, nodze obie krew święta szła z Boga na zbawienie Tobie

Z wyjątkiem opisanego wizerunku Chrystusa, większość ornamentów i symboli malowana jest w dużym uproszczeniu, sprawia wrażenie schematycznych, malowanych od szablonu. Cała polichromia utrzymana jest w zgaszonej kolorystyce, opartej na brązach, ugrach, zieleni chromowej i spłowiałych błękitach. Barwy nawiązują do charakteru wnętrza i subtelnie podkreślają jego „starożytność”.

Tematyka polichromii opiera się na często stosowanych w sztuce symbolach, odnoszących się do podstawowych prawd wiary. Z Chrystusem wiążą się inicjały IHS, litery alfa i omega oraz kłosy zboża i kielich. Kłosy zboża oznaczają przemianę ciała w chleb oraz Zmartwychwstanie. Kielich stanowi przypomnienie kielicha Ostatniej Wieczerzy, ale także modlitwy Chrystusa w Ogrójcu (kielich cierpienia). Pochwała Matki Boskiej jako królowej zawarta jest w inicjałach AMR oraz przedstawieniu korony. Jej cierpienie i miłosierdzie w słowie CARITAS i symbolu róży. Ważny wątek stanowią także znaki odnoszące się do idei Kościoła. Klucze oznaczają jego pełnomocnictwo duchowe. Źródłem tego tematu są słowa Chrystusa skierowane do św. Piotra: Cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a cokolwiek rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie. Kotwica odnosi się do tematu Kościoła – statku (Navis Ecclesiae) i oznacza mocne trwanie w wierze oraz ufność wśród burzy i prześladowań. Całość dekoracji stropu uzupełniona jest o wizerunki: Gołębicy Ducha św. i ręki w geście błogosławieństwa. Jak wspomniano wyżej, wykorzystano tu podstawowe i łatwo czytelne symbole. Wyjątkiem jest przedstawienie na północnej ścianie prezbiterium wizerunku Chrystusa, rzadkie w Polsce. Za główne źródło tego tematu uważa się słowa proroka Izajasza: (…) Dlaczego krwawa jest Twoja suknia i szaty twe, jak u tego co wygniata winogrona w tłoczni?, (Iz, 63, 2) oraz fragment z Księgi Rodzaju (Ks. Rodz., 49, 11): Obmyjcie w winie szatę swoją, a we krwi winnych płaszcz swój. Teksty te były traktowane jako starotestamentowa zapowiedź Eucharystii, zredagował je ostatecznie św. Ambroży, utożsamiając Chrystusa z winnym gronem, który obmywa swoje ciało (płaszcz) w krwi (winie), na krzyżu (w tłoczni). Przedstawienie Chrystusa w tłoczni, depczącego winne grona, pojawia się w sztuce od XII w. jako temat wybitnie dewocyjny, służący medytacji nad cierpieniem Chrystusa”.

Okazały ołtarz główny zdobią współczesne mu rzeźby i obrazy. Ujęty parami 88 kolumn ustawionych uskokowo na tle kanelowanych pilastrów, wspie­rających fragmenty belkowania z przerwanym przyczółkiem i wazona­mi.Zwieńczenie ołtarza zamknięte jest profilowanym gzymsem z dwiema wolutami ujętych spływami.Między kolumnami stoją rzeźbione postacie św. Jana Ewangelisty i św. Jana Chrzciciela, po bokach figury ojców i doktorów Kościoła – św. Ambrożego i św. Augustyna, a w zwieńczeniu dwa aniołki. W polu środkowym umieszczono obraz patrona parafii – Św. Wojciecha, a w zwieńczeniu wizerunek Św. Jakuba Starszego. Architektoniczne tabernakulum jest współczesne ołtarzowi. Ozdobione jest rzeźbami aniołków.

Ołtarze boczne przy tęczy ujęte są kolumnami wspierającymi fragmenty belkowania z przerwanymi przyczółkami, na których są aniołki z ażurowymi uchami, a w zwieńczeniu promieniste glorie. Rzeźby i obrazy w zwieńczeniach są również współczesne ołtarzom.W lewym ołtarzu znajdują się rzeźby śś. Stanisława bpa i Kazimierza Królewicza oraz obraz św. Rozalii. W prawym ołtarzu umieszczono rzeźby św. Jakuba Starszego i Młodszego oraz obraz św. Wincentego z Ferrary.

Kolejnym ważnym elementem wystroju kościoła jest ambona podwiesza­na z dzwonowatym parapetem podzielonym lizenami oraz posiadająca baldachim z lambrekinem, który zwieńczony został wolutami oraz krzyżem dodanym w. XIX. Znajduję się ona po lewej stronie świątyni obok wejścia do zakrystii.

Drewniana chrzcielnica barokowa pochodząca z II poł.  XVII w. jest utytułowana blisko południowego przedsionka zwanego „babińcem”. Ma ona kształt kielicha z puklowaną czarą i zwieńczona jest rzeźbą Chrztu Chrystusa.

Przy bramie na plac przykościelny znajduję się wolnostojąca dzwonnica z 1871 r. w formie arkady posiadająca trzy dzwony. Przeszła ona gruntowny remont w 1977 r.W czasie II wojny światowej  dzwony zostały zabrane przez Niemców . Pierwszy dzwon brązowy miał szerokość  95 cm dołem i był wykonany w Fabryce Schwabo w Białej w 1921 r. Nosił imię św. Wojciech (na górnym pasie ozdobnym miał wybite „Gawł”. Drugi dzwon brązowy miał 70 cm szerokości i wykonany był w tej samej fabryce co i pierwszy. Miał napis dar rodaków z Ameryki (też na górnym pasie ozdobnym miał „Gawł”. Trzeci dzwon brązowy o szerokości 45cm wyprodukowany został w 1738 r. i nosił imię „Zygmunt”. Poświęcenie nowych dzwonów odbyło się 10 VI 1946r. w drugi dzień Zielonych Świąt.  Dzwony zostały odlane w Przemyślu u Felczyńskich udało się to dzięki wsparciu wiernych, którzy zebrali w 1946 r. sumę 450900 zł. Dzwony: 1) Wojciech waży 505kg, 2) Stanisław waży 300kg, 3) Jan waży 215kg. W poświęceniu uczestniczył także Starosta z Mielca Józef Bik. Dzwonów używano na co dzień, aby oznajmić godzinę modlitwy Anioł Pański i przy procesjach i uroczystościach okolicznościowych.